Zasady opodatkowania darowizn w prawie polskim

Podatek od spadków i darowizn jest podatkiem bezpośrednim, płaconym od przyrostu majątku. Obowiązek podatkowy, co do zasady, powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego. Natomiast w sytuacji zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy, z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia. Darowiznę należy zgłosić do właściwego Urzędu Skarbowego. Jeśli obdarowany tego nie dokona, obowiązek podatkowy powstanie z chwilą sporządzenia pisma – jeśli darowiznę stwierdzono pismem – lub z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt nabycia. 

Nie od każdego przyrostu majątku w wyniku darowizny trzeba zapłacić podatek. Ustawodawca przewidział trzy grupy podatkowe i dla każdej z nich ustanowił inną kwotę, poniżej której obdarowany jest zwolniony od podatku. Do pierwszej grupy należy małżonek, wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), pasierb, ojczym, macocha, rodzeństwo, teściowie, zięć oraz synowa. Drugą grupę stanowią zstępni rodzeństwa (np. dzieci siostry, wnuki brata), rodzeństwo rodziców (np. ciotki, wujowie), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych (np. mąż wnuczki). Do ostatniej, trzeciej grupy, należą wszyscy pozostali nabywcy. Na gruncie omawianej ustawy, za rodziców oraz dzieci, uważa się także osoby pozostające w stosunku przysposobienia i to zarówno pełnego jak i niepełnego. Z kolei pasierb to dziecko żony lub męża z innego związku. Mąż lub żona takiego rodzica będą macochą lub ojczymem dla jego dziecka. Z art. 61⁸ k.r.o. wynika, że powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka trwa mimo ustania małżeństwa. Stąd wniosek, że nawet po rozwodzie małżonków – zięć, synowa oraz teściowie – nadal będą zaliczani do I grupy podatkowej. Taka zasada nie dotyczy jednak małżonków. Do I grupy zalicza się wyłącznie osoby pozostające ze sobą w związku małżeńskim. Zatem w wyniku rozwodu czy unieważnieniu małżeństwa stosunek ten ustaje. Przyjąć należy, że to samo dotyczy małżonków pozostających w separacji, ponieważ zgodnie z art. 61⁴ k.r.o. orzeczenie separacji ma takie skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. W literaturze pojawiają się również odmienne poglądy, według których osoby pozostające ze sobą w separacji nadal są małżonkami, więc powinno się do nich stosować zasady dotyczące I grupy.

Doktryna wyodrębnia dodatkowo tzw. grupę „0”, do której zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, pasierba, ojczyma i macochę. Podmioty zaliczone do grupy „0” stanowią najbliższą rodzinę darczyńcy i mogą skorzystać ze zwolnienia od podatku od darowizn i spadków. Warunkiem zwolnienia jest złożenie przez nich, w ciągu 6 miesięcy od dnia nabycia darowizny zgłoszenia nabytych rzeczy lub praw majątkowych (na formularzu SD- Z2) właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. W przypadku, gdy darowiznę stanowią środki pieniężne dodatkowo należy udokumentować otrzymanie tych środków dowodem przekazu na rachunek bankowy nabywcy lub jego rachunek bankowy prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Jeżeli jednak nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny nie zostanie zgłoszone przez osoby z grupy „0” w ciągu 6 miesięcy lub obdarowany nie udokumentuje otrzymania środków pieniężnych, pojawi się obowiązek zapłaty podatku na zasadach ogólnych. Podatkowi od spadków i darowizn nie podlega także nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w dniu nabycia ani obdarowany, ani darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Wprowadzając grupy podatkowe, ustawodawca ustanowił zasadę, że poniżej określonej kwoty, obdarowany nie musi płacić podatku od spadków i darowizn. Aby dokonać prawidłowego obliczenia kwoty wolnej od podatku należy pamiętać, że obdarowany musi wziąć pod uwagę nie tylko darowiznę z danego roku, ale także darowizny otrzymane od danej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło nabycie ostatniej darowizny. Opodatkowaniu podlegać będzie jedynie przyrost majątku ponad kwotę wolną od podatku. Termin płatności podatku od spadków i darowizn wynosi 14 dni od dnia doręczenia podatnikowi decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość podatku. Nie zawsze jednak trzeba składać zeznanie do urzędu skarbowego. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy wartość rynkowa darowizny nie przekracza kwoty wolnej od podatku oraz gdy umowa darowizny została zawarta w formie aktu notarialnego.

Kształt przepisów regulujących podatek od spadków i darowizn wskazuje na uprzywilejowaną pozycję rodziny darczyńcy, która to pod określonymi warunkami może skorzystać ze zwolnienia od podatku. Dzięki stosunkowo wysokim progom, których przekroczenie skutkuje powstaniem obowiązku zapłaty podatku, drobne darowizny dokonywane między członkami rodziny nie będą nim obciążone.

Alicja Kacprzak 

Aplikant radcowski

Kancelaria Naworska Marszałek Płaza sp.k.