Kontynuując zagadnienie dotyczące odpowiedzialności małżonka za długi męża czy żony, poniżej chcemy przybliżyć Państwu głównie kwestię wpływu zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka. Ustawodawca, zróżnicował odpowiedzialność małżonka za zobowiązania tego drugiego majątkiem wspólnym, w zależności od tego, czy:
· zobowiązanie jednego z małżonków wynika z czynności prawnej,
· zobowiązanie jednego z małżonków wynika z innego zdarzenia (czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia),
· zobowiązanie jednego z małżonków dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków,
· zobowiązanie jednego z małżonków ma związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa,
· zobowiązanie jednego z małżonków powstało przed powstaniem wspólności majątkowej.
Jeżeli zobowiązanie wynika z czynności prawnej, na którą małżonek udzielił zgody, wówczas wierzyciel może – po spełnieniu określonych wymagań przewidzianych przepisami Kodeksu postępowania cywilnego – prowadzić egzekucję z majątku wspólnego. Jeżeli natomiast małżonek zaciągnął zobowiązania bez zgody współmałżonka, zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę, z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej lub z korzyści uzyskanych z praw autorskich, praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
Zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania zawiera w sobie podwójną treść tzn. z jednej strony ostatecznie rozstrzyga kwestię ważności zobowiązania, a z drugiej strony daje możliwość wierzycielowi do skierowania egzekucji do składników majątku wspólnego. Możliwe jest również wyrażenie zgody przez małżonka w jakiś czas po zaciągnięciu zobowiązania w formie potwierdzenia czynności prawnej dokonanej przez małżonka, przy czym taka zgoda nie może być odwołana.
Bardzo istotny jest również przypadek, w którym powstała wierzytelności ma związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Egzekucja roszczeń może być prowadzona także z przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Wystarczy, aby wierzyciel udowodnił dokumentem, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. W tym przypadku nie ma znaczenia zgoda współmałżonka lub jej brak.
Zaznaczyć należy, że artykuł 41 KRiO dotyczy tylko zobowiązań cywilnoprawnych, jednak do jego zastosowania nie ma znaczenia tryb zasądzenia świadczenia, tzn. czy jest to tryb postępowania cywilnego, postępowania administracyjnego czy też karnego. Chociażby orzeczenie w stosunku do jednego z małżonków, pozostających we wspólności kary grzywny, nawiązki, obowiązku naprawienia szkody, czy innej należności sądowej, podlega zaspokojeniu w pierwszej kolejności, z odrębnego majątku takiego ukaranego, jak i z wynagrodzenia za pracę lub inne usługi, czy z praw twórcy wynalazku. Jednakże, gdy takie zaspokojenie okaże się niemożliwe, bo np. skazany nie posiada żadnego własnego majątku, to egzekucja należności może być prowadzona z majątku wspólnego małżonków.
Należy dodać, że ustawowa wspólność majątkowa ustaje w przypadku rozwodu czy separacji orzeczonej przez sąd. Również na wniosek jednego z małżonków, z ważnych powodów sąd może orzec rozdzielność majątkową w trakcie trwania małżeństwa. Co więcej takiej rozdzielności majątkowej może też żądać wierzyciel jednego z małżonków. Wystarczy przy tym uprawdopodobnienie, że aby dłużnik spłacił wierzytelność konieczny jest podział majątku wspólnego małżonków.
Podsumowując rozważania na temat odpowiedzialności majątkowej małżonków, które mogą dać asumpt do kolejnych pytań i wątpliwości, należy stwierdzić, że tematyka jest na tyle szeroka, że każdą sytuację trzeba analizować bardzo indywidualnie. Jak się wydaje, najistotniejszą rolę w ustalaniu odpowiedzialności za zobowiązania jest zgoda jednego małżonka na zaciąganie długu przez drugiego małżonka. Dlatego w celu zabezpieczenia interesów rodziny nie raz okazuje się, że warto jest pomyśleć, np. o odpowiedniej umowie majątkowej małżeńskiej.
Katarzyna Walenta
aplikant radcowski
Kancelaria Naworska Marszałek Płaza sp. k.