Oskarżyciel prywatny w postępowaniu karnym

   Czy zostałeś kiedyś zniesławiony, poniżony publicznie, znieważony, narażony na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska lub zawodu? Czy zostałeś pomówiony przez inną osobę lub twoja nietykalność cielesna została naruszona? Może zastanawiałeś się jak doprowadzić do ukarania osoby, która daną krzywdę Tobie wyrządziła. Zapewne Ci, którzy mieli do czynienia z tego rodzaju sytuacjami zaznajomili się z instytucją oskarżyciela prywatnego, a zarazem z trybem prywatnoskargowym określonym w przepisach postępowania karnego. Natomiast dla tych, którzy odczuli na sobie skutki przestępstw takich jak:  •    lekkie uszkodzenie ciała, czyli powodujące naruszenie narządów ciała lub rozstrój zdrowia na czas nie dłuższy niż 7 dni (art. 157 § 4 w zw. z § 2 Kodeksu Karnego); •    zniesławienie (art. 212 § 4 Kodeksu Karnego); •    zniewaga (art. 216 § 5 Kodeksu Karnego); •    naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 3 Kodeksu Karnego), i chcą na drodze sądowej dochodzić swoich praw, poniżej przedstawiamy krótką charakterystykę instytucji oskarżyciela prywatnego, jego praw  i obowiązków.       Wskazane powyżej przestępstwa (nie wyczerpują katalogu wszystkich tego typu przestępstw), zgodnie z Kodeksem Karnym mogą być ścigane wyłącznie z oskarżenia prywatnego. Głównie dlatego, że uderzają przede wszystkim w prywatny interes osoby fizycznej czy spółki. Przykładowo, publiczne, niczym niepoparte posądzenie osoby o popełnienie przestępstwa może powodować utratę zaufania w jej środowisku, nie rzadko kończące się zwolnieniem z pracy. Godzi to w prywatną sferę pokrzywdzonego. W takich sytuacjach interes publiczny, na straży którego stoi prokurator i policja jest naruszany tylko pośrednio, stąd to od pokrzywdzonego zależeć będzie dochodzenie sprawiedliwości.     Sprawa wszczęta z oskarżenia prywatnego, rozpoczyna się od wniesienia prywatnego aktu oskarżenia do sądu. Wystarczy, że akt oskarżenia będzie zawierał oznaczenie osoby oskarżonej, określenie czynu jaki jej zarzucamy, tj. opis tego co się wydarzyło, w jakich okolicznościach, co i kiedy zostało powiedziane itp., jak również pokrzywdzony w takim akcie oskarżenia musi wskazać dowody, na których opiera swoje oskarżenie, najczęściej będą to zeznania świadków, jakieś dokumenty prywatne. Warto również pamiętać, by pismo spełniło podstawowe wymogi pism procesowych, tj. wskazywało dane personalne, adres pokrzywdzonego jak i oskarżonego oraz świadków, było odpowiednio zaadresowane, podpisane. Zapewne usprawni to całe postępowanie. Opłata za prywatny akt oskarżenia wynosi 300 zł. Taka skarga może być wniesiona zarówno pisemnie, wprost do sądu jak również może być złożona ustnie na Policji, która po sporządzeniu odpowiedniego protokołu, przekaże ją do sądu. Policja przystąpi wtedy do czynności dowodowych, co będzie najczęściej polegało na zabezpieczeniu dowodów, przesłuchaniu wskazanych przez pokrzywdzonego świadków i spisanie ich zeznań, celem przekazania ich do sądu.     Obligatoryjnie, każdą rozprawę wszczętą z oskarżenia prywatnego, poprzedza postępowanie pojednawcze lub mediacyjne. Sąd wzywa pokrzywdzonego i oskarżonego  do pojednania, co powinno zakończyć się dwustronnym oświadczeniem woli, w którym strony zobowiązują się do nie wysuwania w stosunku do siebie żadnych roszczeń związanych z danym przestępstwem oraz wyrażają zgodę na umorzenie postępowania. Ma to na celu oszczędzenie stronom postępowania sądowego, które bywa długie, kosztowne a nie raz przykre dla uczestników. Jeżeli istnieją przesłanki do pojednania, pogodzenia się strony mogą równocześnie zawrzeć ugodę, która ureguluje niektóre lub wszystkie sprawy pozostające w związku z oskarżeniem, np. oskarżony zobowiąże się do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w postaci przeproszenia w gazecie lub na bilbordzie wywieszonym przed domem, przez określony czas. Jeżeli okaże się w przyszłości, że oskarżony nie wywiąże się ze swojej obietnicy, ugoda  wraz z klauzulą wykonalności może być podstawą do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, w którym komornik ma prawo wyegzekwować by oskarżony zrealizował jej postanowienia.     W razie niedojścia do pojednania przewodniczący posiedzenia kieruje sprawę na rozprawę główną. Sprawę z zasady rozpoznaje sąd rejonowy, w składzie jednego sędziego zawodowego. Strony obecne na posiedzeniu powinny zgłosić wnioski dowodowe. Jeżeli oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia przed prawomocnym zakończeniem postępowania, wówczas postępowanie umarza się za zgodą oskarżonego. Zgoda ta nie jest wymagana, jeżeli oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Pamiętać należy, że oskarżyciel prywatny od samego początku może mieć profesjonalnego pełnomocnika, jeżeli zajdą ku temu przesłanki może wnieść o przyznanie mu pełnomocnika z urzędu. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwionych powodów, uważa się za odstąpienie od oskarżenia. W takich sytuacjach prowadzący posiedzenie umarza postępowanie w sprawie.       Do czasu odczytania aktu oskarżenia na rozprawie, oskarżony może wnieść tzw. wzajemny akt oskarżenia. Musi pozostawać to w związku z czynem zarzucanym mu przez pokrzywdzonego. Motywem takiego rozwiązania jest powszechnie znany fakt, iż w sprawach z oskarżenia prywatnego strony niejednokrotnie wymieniają się zarzutami i często oskarżony jest pokrzywdzonym i odwrotnie. Przykładowo mogą to być sytuacje, w których oboje, zarówno pokrzywdzony jak oskarżony obrzucali się publicznie niecenzuralnymi wyzwiskami, obaj się wzajemnie pomawiali lub obaj szarpiąc się spowodowali lekkie uszkodzenie ciała. Sąd rozpozna obie sprawy łącznie by dało to pełny obraz sytuacji. Strony występują w podwójnej roli, są zarówno oskarżonym i pokrzywdzonym. Od tej pory żaden z nich nie jest przesłuchiwany w charakterze świadka, gdyż każdy ma prawo bronić swoich racji, stąd przysługują im uprawnienia oskarżonego, tj. żaden z nich nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (jak również inne prawa i obowiązki zawarte m.in. w rozdziale 8 Działu II Kodeksu Karnego). Oskarżyciel prywatny, jako strona postępowania, ma prawo uzyskać wgląd w akta, sporządzić kserokopie z akt sprawy (opłata wynosi 1 zł za każdą rozpoczętą stronę), notatki, a także zdjęcia swoim aparatem fotograficznym.      Na marginesie można wskazać, że prokurator może wszcząć takie postępowanie lub przyłączyć się do toczącego się, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny. Wtedy postępowanie toczy się z urzędu, a stronom przysługują uprawnienia oskarżyciela posiłkowego.      Jeżeli strony nie dojdą w trakcie postępowania do pojednania i nie zawrą ugody, sąd wyda wyrok, w którym stwierdzi winę oskarżonego lub jej brak jak i zasądzi odpowiednią karę, zgodnie z przepisem penalizującym dane przestępstwo prywatnoskargowe. Istotne jest, że jeżeli sąd uniewinni oskarżonego lub umorzy postępowanie, koszty procesu ponosi oskarżyciel prywatny. Natomiast gdy dojdzie do pojednania, koszty pokrywają obie strony w zakresie przez siebie poniesionym (chyba, że inaczej uregulują to w ugodzie). Oczywiście, jeżeli którakolwiek ze stron nie będzie zadowolona z wyroku sądu pierwszej instancji, istnieje droga odwoławcza.     Pamiętać należy, że  karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia. Dlatego jeśli uważasz, że zostałeś pokrzywdzony na skutek przestępstwa takiego jak zniesławienie, zniewaga czy naruszenie nietykalności cielesnej, pamiętaj o prawidłowym wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia,  z zachowaniem odpowiedniego terminu.  

Malwina Jarzembska
adwokat