Zatrudniasz nianię? Zgłoś ją do ZUS

Mała ilość miejsc w żłobkach powoduje, że rodzice coraz częściej korzystają z usług opiekunek (niani). Zasadniczo opiekunki pracowały bez jakiejkolwiek umowy często nie podlegając przy tym ubezpieczeniom społecznym. Dlatego też od 1 października 2011 r. weszły w życie przepisy, które umożliwiają zatrudnienie na podstawie umowy o świadczenie usług osoby fizycznej, tj. niani do opieki nad dzieckiem do lat 3 – jest to tzw. umowa uaktywniająca. Co istotne tylko zawarcie takiej umowy będzie uprawniało do obniżenia kosztów związanych z zatrudnieniem niani. W przypadku podjęcia decyzji o zatrudnieniu niani na postawie umowy uaktywniającej, składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne opłaci ZUS z budżetu państwa. Zatem przepisy wychodzą naprzeciw oczekiwaniom zarówno opiekunek, jak również rodziców, gdyż znacznie zmniejszają koszty legalnego zatrudnienia niani dla swoich dzieci.

Wyżej wspomniana umowa uaktywniająca powinna określać strony umowy, jej cel i przedmiot, czas i miejsce sprawowania opieki oraz liczbę dzieci powierzonych niani, wskazywać obowiązki opiekunki, wysokość jej wynagrodzenia, sposób i termin jego wypłaty oraz czas, na jaki umowa została zawarta, a także warunki, sposób jej zmiany i rozwiązania. Nie ma ustalonego wzoru umowy uaktywniającej zatem istotne jest, aby zawierała wszystkie wyżej wymienione elementy.

Należy podkreślić, że niania może opiekować się dzieckiem od ukończenia przez nie 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 rok życia, lub gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym do 4 roku życia.

Nianią nie może zostać żaden z rodziców oraz niepełnoletnie dzieci. Nie ma jednak przeszkód, aby nianią została, np. babcia czy pełnoletnie rodzeństwo dziecka.

Umowę mogą zawrzeć rodzice albo osoba samotnie wychowująca dziecko, tj. rodzic będący panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo rodzic, w stosunku do którego orzeczono separację, oraz rodzic pozostający w związku małżeńskim, jeżeli jego małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. Zatrudnić nianię może również opiekun prawny dziecka lub inna osoba której sąd powierzył sprawowanie opieki nad dzieckiem.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w przypadku utraty przez w/w osoby zatrudnienia, zaprzestania świadczenia usług na podstawie np. umowy zlecenia lub prowadzenia działalności gospodarczej, ZUS opłaci składki jeszcze przez okres trzech miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn. 

Obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń niani, jej wyrejestrowania z ubezpieczeń i składania dokumentów rozliczeniowych spoczywa na rodzicu jako na płatniku składek.

ZUS z budżetu państwa opłaci składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz ubezpieczanie zdrowotne obliczone od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przy czym, aby ZUS pokrył kwoty wynikające z ubezpieczeń społecznych rodzic bądź inne osoby uprawnione do zgłoszenia niani do ubezpieczeń muszą być zatrudnieni, świadczyć usługi na podstawie np. umowy zlecenia lub prowadzić działalność gospodarczą, jednocześnie dziecko nie może zostać umieszczone w żłobku, klubie opiekuńczym, czy tez być objęte opieką innego dziennego opiekuna. Sam rodzic natomiast opłaci składki na ubezpieczenia niani, gdy jej wynagrodzenie przekroczy minimalne wynagrodzenie.

Tytułem przykładu można wskazać, że w przypadku, gdy wynagrodzenie niani wyniesie 1.386 zł – tyle właśnie wynosi minimalne wynagrodzenie w 2011 r. - to ZUS z budżetu państwa pokryje w całości składki na ubezpieczenia społeczne. Warto wskazać, że od 2012 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia wzrośnie do 1.500 zł, zatem do tej wysokości od przyszłego roku ZUS pokryje składki na ubezpieczenie niani. Natomiast w przypadku, gdy wynagrodzenie niani wyniesie w 2011 r. roku np. 1.886, to ZUS opłaci składki od podstawy wynoszącej 1.386 zł, natomiast rodzice od 500 zł, czyli od różnicy pomiędzy wynagrodzeniem a wysokością minimalnego wynagrodzenia -  (1886 zł – 1386 zł = 500 zł).

Niania ma również możliwość przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, płatnikiem składek także będzie rodzic. Nie poniesie on jednak żadnych dodatkowych kosztów. Składki na ubezpieczanie chorobowe będą potrącane z wynagrodzenia niani.

W celu rozliczenia składek za nianię rodzić pełniący rolę płatnika składek będzie zobowiązany złożyć w ZUS dokumenty rozliczeniowe (wzory dokumentów dostępne są na stronach internetowych ZUS oraz w każdym Oddziale). Podstawowymi dokumentami będą druki ZUS DRA (deklaracja rozliczeniowa) i ZUS RCA (imienny raport składkowy). Jeżeli pensja niani nie przekroczy minimalnego wynagrodzenia wówczas te dokumenty trzeba będzie złożyć tylko raz, co jest dużym ułatwieniem. W kolejnych miesiącach ZUS sam wygeneruje potrzebną dokumentację rozliczeniową. Ponowne złożenie dokumentów rozliczeniowych byłoby wymagane wyłącznie, gdyby niania za dany okres pobierała np. zasiłek chorobowy. Wtedy należałoby złożyć w ZUS dokument ZUS RSA (imienny raport miesięczny świadczeniowy). Natomiast w przypadku, gdy pensja niani będzie wyższa niż minimalne wynagrodzenie to dokumenty rozliczeniowe trzeba będzie składać co miesiąc. Wówczas należy złożyć w ZUS dwa druki RCA. Jeden będzie dotyczył rozliczenia składek od podstawy nie przekraczającej minimalnego wynagrodzenia, drugi od kwoty, która stanowi nadwyżkę ponad minimalne wynagrodzenie.

Powyższe rozwiązanie jest niewątpliwie korzystne zarówno dla rodziców, którzy mogą liczyć na dofinansowanie składek z budżetu państwa, jak i dla opiekunek, które w większości przypadków nie podlegały ubezpieczeniom społecznym.
Aneta Naworska
radca prawny
Kancelaria Naworska Marszałek Płaza Sp.k.
Toruń
ul. Szeroka 23/3
tel. 56 475 62 52, 504-481-220