Czy od przybytku na pewno głowa nie boli? Dziedziczenie długów

18 października 2015 r. w życie weszła ustawa zmieniająca m.in. przepisy dotyczące spadkobrania, w tym co najważniejsze dziedziczenia długów. Tak jak dotychczas, obowiązuje nadal art. 1012 k.c., który umożliwia spadkobiercy samodzielną decyzję co do tego czy i w jaki sposób chce przyjąć spadek. Co to oznacza? Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, z tą też chwilą na spadkobierców przechodzą wszystkie prawa i obowiązki zmarłego, czyli zarówno pozostawiony majątek, jak i długi. Jednak dziedzczenie nie jest w tym momencie ostateczne. Osoba, która dowie się o fakcie dziedziczenia (zarówno według ustawy, jak też z testamentu) ma możliwość w terminie 6 miesięcy złożenia oświadczenia czy przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), czy z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza). Może też spadek odrzucić, w takiej sytuacji w ogóle nie ponosi odpowiedzialności za długi spadkodawcy. Oświadczenie można złożyć przed sądem lub u notariusza. Co istotne od 18 października br. brak oświadczenia w w/w terminie oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ale, co niezmiernie ważne, przepis ten ma zastosowanie wyłącznie do spadków otwartych po w/w dacie. Innymi słowy w przypadku, gdy dziedziczymy po osobie, która zmarła np. 16 października br. brak oświadczenia będzie skutkował prostym przyjęciem spadku, a więc naszą odpowiedzialnością za długi spadkodawcy nie tylko z majątku, który otrzymaliśmy, ale również z naszego majątku osobistego i to bez ograniczeń.

Czym jest spis inwentarza, o którym mówią przepisy? Najprościej jest to spis wszystkich aktywów (czyli wszystkich przedmiotów, które zostawił po sobie spadkodawca, a które przedstawiają jakąkolwiek wartość majątkową) oraz pasywów, czyli wszystkich długów spadkodawcy, oczywiście z podaniem wartości jednych i drugich według stanu i cen z chwili otwarcia spadku. Jeśli sporządzimy rzetelny wykaz  inwentarza, nasza odpowiedzialność za długi spadkowe będzie się ograniczała wyłącznie do wysokości tzw. stanu czynnego spadku. Przykładowo, jeśli spadkodawca zostawił nam samochód o wartości 2.000 zł, a jednocześnie miał długi w łącznej wysokości 3.000 zł, będziemy musili spłacić wierzycieli zgodnie ze sporządzonym spisem, ale wyłącznie do  kwoty 2.000 zł. Za pozostałe długi nie będziemy odpowiadać. Warunek jest jeden- musimy sporządzić w/w spis inwentarza i to w sposób, który nie pozwoli nam zarzucić, że podstępnie zatailiśmy jakieś składniki odziedziczonego majątku lub podaliśmy długi, które nie istnieją. Oczywiście spis inwentarza należy złożyć w sądzie lub przed notariuszem (który przesyła go do właściwego sądu), ponieważ kolejnym krokiem jest ogłoszenie przez sąd, że spis ten został złożony.

Co ciekawe o sporządzenie spisu inwentarza może wystąpić do sądu także wierzyciel spadkodawcy, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie wie jeszcze kto odziedziczy pozostawiony majątek.

Czy nowa regulacja będzie lepsza od poprzedniej? W chwili obecnej trudno to ocenić. Podobnie jak w przypadku większości zmian w prawie, dopiero praktyka pozwoli na wychwycenie ewentualnych niedociągnięć i ich poprawę.

Justyna Gabrysiak

aplikant adwokacki

Co zrobić gdy spadkodawca pozostawi po sobie długi ?

Strata osoby najbliższej to bardzo trudny moment, zwłaszcza gdy spadkobiercom oprócz bólu, towarzyszy także niepewność, wynikająca ze skomplikowanej sytuacji majątkowej zmarłego.

Najlepiej gdy spadkodawca jeszcze za życia ureguluje kwestie majątkowe, w drodze testamentu lub przenosząc własność poszczególnych elementów majątku na wybrane osoby. Nie wszystko da się jednak zaplanować. Czasem najbliżsi odchodzą nagle.

Co powinien zrobić spadkobierca w sytuacji gdy, obawia się, że spadek zawiera długi ?

Zgodnie z art. 1012 kodeksu cywilnego spadkobierca ma 3 możliwości:

1. przyjęcie spadku bez ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. przyjęcie proste);
2. przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza);
3. Odrzucenie spadku.

Pierwsza możliwość, czyli przyjęcie proste spadku, nie jest wskazana w sytuacji gdy spadkodawca pozostawił po sobie długi, lub nie jesteśmy pewni, jaka była jego sytuacja majątkowa. Przyjęcie proste spadku, powoduje bowiem, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem, nawet jeśli przewyższają one wartość stanu czynnego spadku.

Każda z pozostałych opcji pociąga za sobą prawne konsekwencje, które należy mieć na uwadze podejmując decyzję. Ustawa pozostawia spadkobiercy dużo czasu, bo aż 6 miesięcy na podjęcie na złożenie stosownego oświadczenia. Termin ten jest liczony o dnia, w którym spadkobierca dowiedział, się o tytule powołania do spadku. W przypadku spadkobierców powołanych do dziedziczenia w pierwszej kolejności, termin ten będzie biegł od momentu gdy dowiedzieli się oni o śmierci spadkodawcy.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy do wartości stanu czynnego spadku. W najgorszym wypadku spadkobierca nic nie zyska. W celu określenia granic odpowiedzialności spadkobiercy, należy jednak sporządzić spis inwentarza. Spis taki sporządza komornik na zlecenie sądu. Podczas sporządzania spisu należy wyjawić wszystkie elementy majątku spadkodawcy, które są nam znane. Nieuczciwy spadkobierca, który zatai elementy spadku będzie traktowany jakby przyjął spadek w całości. Zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji komornikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdą rozpoczętą godzinę. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ma więc sens tylko w wypadku, gdy spadkodawca pozostawił po sobie jakiś majątek, lub zakładamy, że wartość aktywów przewyższa długi spadkowe. Ta forma przyjęcia spadku ma jeszcze jedną zaletę. Jeśli choćby jeden z uprawnionych przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, przyjmuje się, że pozostali spadkobiercy również przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, choćby nie złożyli oświadczenia w ustawowym terminie.

W sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił, żadnego majątku, lub pozostawił długi przewyższające wartość stanu czynnego spadku, najlepszym rozwiązaniem jest odrzucenie spadku. Spadkobierca, który złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Uwalnia go to od odpowiedzialności za długi spadkowe oraz kłopotów związanych z egzekucją długów spadkowych. Niestety powoduje to również powołanie do dziedziczenia kolejnych spadkobierców. Oni również mają 6 miesięcy od momentu uzyskania informacji o tytule powołania do dziedziczenia na podjęcie decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W miarę jak kolejne osoby będą odrzucać spadek, sąd spadku będzie wzywał kolejnych krewnych do udziału w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Spadkobiercy, którzy mają małoletnie dzieci muszą pamiętać, że gdy oni odrzucą spadek, powołane do dziedziczenia są ich dzieci. Chcąc uchronić je przed odziedziczeniem spadku obciążonego długami, muszą w ich imieniu złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Na złożenie takiego oświadczenia rodzic lub opiekun prawny musi uprzednio uzyskać zgodę sądu rodzinnego. W przypadku, gdy rodzina spadkodawcy była liczna, postępowanie spadkowe może być długotrwałe i angażować znaczną liczbę osób. Warto jednak podjąć ten trud, aby uregulować stan prawny i nie musieć w przyszłości spłacać długów, o których istnieniu nie wiedzieliśmy.

Zdecydowanie najgorszym wyjściem jest pozostawienie sprawy swojemu losowi. Zgodnie z art. 1015 § 2 kodeksu cywilnego brak oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku skutkuje prostym przyjęciem spadku. Chronione są tu jedynie osoby małoletnie, ubezwłasnowolnione, osoby co do których istnieje podstawa do ich ubezwłasnowolnienia oraz osoby prawne. W tych przypadkach brak oświadczenia skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Justyna Jakubiak

aplikantka radcowska

 

Biblografia:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 Nr 16 poz. 93 z późn. Zm.)
2. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz. U. z 2011 Nr 231 poz.1376 z późn. Zm.)
3. Artykuł Doroty Gajos-Kaniewskiej „Czy odrzucenie spadku uwolni rodzinę od długów zmarłego ?” Rzeczpospolita z dnia 28 maja 2012r. http://prawo.rp.pl/artykul/882993.html?p=2
4. Kodeks Cywilny Komentarz, Tom IV Spadki, Wyd. III, pod red. A. Kidyby Wolters Kluwee Polska 2012
5. Kodeks Rodzinny i opiekuńczy, komentarz, pod red. H. Doleckiego, Lex 2010.